Ο μύθος του Προμηθέα – Αποσυμβολισμός

«Η φυγή δεν είναι νίκη, το όνειρο είναι τεμπελιά, και μόνο το έργο μπορεί
να χορτάσει τη ψυχή και να σώσει τον κόσμο!»

Ν. Καζαντζάκης

Οι αρχαιοελληνικοί μύθοι όντας φυσιοκρατικοί μαρτυρούν και αποκαλύπτουν στους σκεπτόμενους ανθρώπους, δηλαδή, στους αναζητητές – ερευνητές της αλήθειας, τους Νόμους που διέπουν το Σύμπαντα και κατ’ αναλογία τον ανθρώπινο Κόσμο.

Υποκρύπτουν με προσωποποιημένο και ανθρωπομορφικό τρόπο, τα δρώμενα της φύσεως και του ανθρώπου, ο οποίος κατερχόμενος στο βάθος της συνειδήσεώς του, παρατηρώντας τα, δύναται να τα φωτίσει.

Ο Φιλόσοφος ως παρατηρητής, μελετά της αιώνιες αλήθειες που εκμαιεύονται και από την έρευνα των μύθων, συνειδητοποιώντας τους κοσμικούς νόμους.

Ο μύθος του Προμηθέως, μαρτυρά το Νόμο του αντιπεπονθότος (κάρμα), τον αναπόδραστο αυτό νόμο της ζώσας ψυχής, της πάσχουσας ζωής, στην επιθυμία της ψηλαφώντας μέσα στην πλάνη των αισθήσεων για περισσότερο φως!

Το δράμα του μύθου συντελείται στις έσχατες περιοχές της Γης, σε απάτητες ερημιές, στον Καύκασο, με τους απρόσιτους γκρεμούς, σε φαράγγια Χειμωνοδαρμένα.

Ο Ολύμπιος Τιτάνας Προμηθέας, Θεός ο ίδιος εν ονόματι των θεών, κατατρεγμένος σαν ένας στυγερός κακούργος, πάσχει από το επώδυνο μαρτύριό του, αλυσοδεμένος με ασύντριφτα δεσμά, καρφιά ατσαλένια πάνω στον παντέρημο βράχο, όπου, ούτε όψη, ούτε φωνή ανθρώπου φτάνει, φρουρός αζήλευτος, ολόρθιος, άυπνος, κάτω απ’ τη φωτιά του ήλιου και την παγωνιά της νύχτας.

Της θείας φωτιάς το σπέρμα – του Ηφαίστου φλογερό λουλούδι – μέσα από τα Ολύμπια δώματα είχε κλέψει, δώρο, κομίζοντάς το από αγάπη, από συμπόνια, στο ταλαίπωρο γένος των θνητών ανθρώπων, για να ιδούν και ν’ αναβλέψουν!

Πρωταγωνιστεί ως φορέας, της πνευματικής ιδέας περί των αριθμών, των γραμμάτων, των τεχνών, των άστρων, των βοτάνων, της μαντικής.

Ως Μυσταγωγός πολιτισμού, κραδαίνει ένα πυρσό αναμμένο απ’ την Ολύμπια Μητέρα Φωτιά και αποκαλύπτει στον άνθρωπο τις θυγατέρες της, τις ιερές Μούσες, φωτίζοντας το σκοτάδι της ανθρώπινης άγνοιας.

Αλυσοδεμένος, ο ευεργέτης θεός, εγκαταλελειμμένος από τους ανθρώπους που τόσο αγάπησε, αγέρωχος, μεσ’ το μαρτύριο που του επιβάλλει το κράτος του αντιπεπονθότος, σωπαίνει μονάχος σε βαθιά συλλογή και θρηνεί για την άδικη μοίρα του. Η πλάση όλη, απ’ άκρη – σ’ άκρη, αντιλαλεί απ’ το θρήνο του, βουβή και τρομαγμένη, η δε ψυχή του κόσμου συμπάσχει μαζί του. Σκηνή, όπου παίζεται το Αισχύλειο δράμα της αιωνιότητας του νόμου, στη φύση και στον άνθρωπο.

Από την προϊστορική αχλύ του μύθου μέχρι την ιστορική πραγματικότητα, το σήμερα και το αύριο, η κάθε εποχή έχει έτοιμο πάντα εν ονόματι του Δία της, έναν Καύκασο και έναν σταυρό για τους δικούς της Προμηθείς!

Κεντρική ιδέα του δράματος, η αιώνια σύγκρουση της Πνευματικής Ιδέας, του κόσμου της Ελευθερίας, έναντι της Ανάγκης. Των γραπτών νόμων και του Δικαίου των ανθρώπων, με τους άγραφους νόμους, τους θεσμούς και τις ρήτρες του αιώνιου Θείου Δικαίου.

Η μεγαλοφυία της Ελληνικής μυθολογίας, κατόρθωσε να συλλάβει σ’ όλη της την έκταση, την τρομερή έννοια της Ανάγκης! Την αδυσώπητη θεότητα Αδράστεια και το νόμο της Ειμαρμένης. Ένα παντοδύναμο νόμο, που γεννήθηκε μαζί με τη γέννηση του κόσμου και κυβερνάει αυτόν με αλύγιστη δικαιοσύνη, πάνω από τη δύναμη των Θεών εξουσιάζοντας και αυτούς του ίδιους τους Θεούς. Η Ανάγκη αυτής της Ελληνικής σκέψης, δεν είναι κλειστή προς την Ελευθερία, αλλά την περιέχει μέσα της, σαν ένα επίτευγμα Αρμονίας, Δικαιοσύνης και Τάξης.

Πρόκειται για το νόμο του αντιπεπονθότος ή το νόμο του αίτιου και του αιτιατού. «Παντού στον άπειρο αιθέρα και στο άπλετο φως βασιλεύει ο Παγκόσμιος Νόμος, η Δίκη κυριαρχεί! » είπε ο Εμπεδοκλής.

Σύμφωνα με το νόμο της Ειμαρμένης, η δέσμευση του Προμηθεϊκού ήρωα στην Ανάγκη είναι αναπόφευκτη, γιατί, οι κραδασμοί της Ολύμπιας φλόγας ερχόμενοι στη γη, διαταράσσουν την ισορροπία του Κράτους του Δία…Την αναπόφευκτη αυτή δέσμευσή του και μοίρα του, γνωρίζει ο ίδιος καλά από πριν : «Μα εγώ – λέει – όλα τούτα τάξευρα, τώθελα και έφταιξα. Ναι τώθελα και δεν τ’ αρνιέμαι … για να συντρέξω στους ανθρώπους, ο ίδιος ευρήκα βάσανα και πόνους.» Σ’ αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί, ότι Προμηθεύς σημαίνει ο εκ των προτέρων γνωρίζων (προ-Μητις).

Σύμβολο τραγικό, θεός, προφήτης και μάντης, προβλέπει με τη σοφία και τη μαντική δύναμή του, όλα τα δεινά που πάσχει αιώνια στη γήινη ανάγκη και η επίγνωση της εσταυρωμένης αυτής αθανασίας του, τον κάνει θρηνώντας πάνω στο σταυρό του, να στοχάζεται μια μεγάλη αλήθεια: ότι, το πεπρωμένο μας κάνει να υποφέρουμε και πως της ανάγκης η δύναμη είναι ακαταμάχητη.

Η σκέψη αυτή, μας οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι, ο Φιλόσοφος ως αναζητητής, οφείλει να κατανοήσει τους νόμους της αναγκαιότητος, δηλαδή, να εναρμονίσει τον εαυτόν του με τον Παγκόσμιο Ρυθμό, έτσι ώστε, να ελευθερωθεί από τα πάθη του, που καθημερινά τον σταυρώνουν και από Προμηθεύς Δεσμώτης, να καταστεί Προμηθεύς Λυόμενος. Η Λύση αυτή, θα επιτευχθεί από τον Ηρακλή, ο οποίος σύμφωνα με το μύθο πέρασε από τον Καύκασο, σημάδεψε τον αετό του Δία, που του κατέτρωγε αενάως το συκώτι και ελευθέρωσε τον εσταυρωμένο Θεό.

Ο Ηρακλής (κλέος-Ηρας), – το σθένος της ψυχής – συμβολίζει τη Βούληση του πάσχοντα ανθρώπου, που μυήθηκε στην αλήθεια του παθήματος σε μάθημα, της σταυρώσεως σε ανάσταση! Μια τραγική παιδεία, που καλλιεργεί την ανθρώπινη συνείδηση και την αναγάγει σε ύπατες βαθμίδες κατανοήσεως.

Ο άνθρωπος η κορωνίδα της δημιουργίας έχει μέσα του το επικίνδυνο δώρο της ελευθερίας. Γι αυτό και ο ίδιος είναι επικίνδυνος αλλά και δημιουργικός!

Σωτηρία του δεν είναι η έξωθεν παροχή αγαθών. Δεν μπαίνει ο άνθρωπος σε κατασκευασμένο από τρίτους παράδεισο. Ο παράδεισος, ως έκπληξη ζωής ανατέλλει από τον κάθε άνθρωπο. «Η βασιλεία του Θεού εντός ημών εστί ».

Μέσα στον άνθρωπο κυοφορείται το θαύμα του «εξαίφνης», η αλλαγή, η έκπληξη, ο αιφνιδιασμός. Μπορεί να κατανοήσει, να μεταμορφωθεί, να αλλάξει νου και μορφή. Σου επιφυλάσσει εκπλήξεις! Μπορεί ο έσχατος να γίνει πρώτος και ο πρώτος έσχατος. Δεν προδιαγράφεται η ζωή του! Δεν υπολογίζεται η αξία του! Είναι ένα ον, εν αναπτύξει!…Βρίσκεται εν πορεία! Δεν είναι τμήμα ενός συνόλου. Είναι δυνάμει το όλον!

Αυτό το έκτακτο, το μοναδικό και ανεπανάληπτο που κρύβει μέσα του (Προμηθεϊκό Πυρ) ο κάθε άνθρωπος έρχεται και θέλει να σώσει ο Προμηθεύς. Τον τιθηνεί, τον παιδαγωγεί, τον υποφέρει, τον ανέχεται. Του δίδει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί, να πραγματοποιήσει το σκοπό της υπάρξεώς του. Θέλει να τον δει σωσμένο, καταξιωμένο, ώριμο, ελεύθερο, ανεξάρτητο! Μέσα σ’ αυτή τη λειτουργική ατμόσφαιρα ο Θεός θυσιάζεται για να μπορέσει να σωθεί ο Άνθρωπος, ο ασήμαντος, ο περιφρονημένος, ο διφυής, για να τον πλάσει ελεύθερο άνθρωπο!

Πρόκειται για πνευματικές αλήθειες, από τις πιο βαθιές, τις πιο υψηλές, σφραγισμένες αιώνια μέσα στη σοφή πυραμίδα του μύθου, όπου και μόνο στο πλησίασμά τους, ο νους και η ψυχή, συγκλονίζονται από δέος ιερό, ελπίδα φωτός.

Στεφανωμένος με κλωνάρια λυγαριάς, σ’ ένδειξη επιείκειας, συγγνώμης και συμφιλίωσης, ο Προμηθεύς δίδει τέλος, το χέρι του στο Δία. Γι’ αυτό και οι δυο Θεοί, λατρεύονταν μαζί στην Αθήνα με λαμπαδηδρομίες και γιορτές, όπου όλοι με στεφάνια λυγαριάς στο κεφάλι, τιμούσαν τη μνήμη του τραγικού Πυρφόρου – Δεσμώτη του Καυκάσου.

Δράττομαι της ευκαιρίας εδώ να αναφέρω, ότι το Προμηθεϊκό πυρ συμβολίζει τη Γνώση, που για την απόκτησή της οι άνθρωποι, απώλεσαν τη Εδεμική τους ευδαιμονία με ανταμοιβή τον πόνο, που προκαλείται από την επιθυμία προς αυτήν και δι’ αυτήν.

Επιβεβαίωση αυτής της σκέψης είναι η αναφορά του Απολλόδωρου, ότι ο Προμηθεύς πλάθει τους ανθρώπους από χώμα και νερό, και δίδει σ’ αυτούς το Πυρ, το φερμένο κρυφά από το Δία, κρυμμένο μέσα σε νάρθηκα. Η σκέψη μοιάζει με την πλάση του ανθρώπου κατά τη «Γένεση» του Μωϋσέως, όπου ο Θεός, εμφυσά την πνοή του και δημιουργεί τη Ζώσα Ψυχή.

Αυτή όμως η Κοσμογονική φάση, προδιαγράφει τη τάση της ψυχής να γνωρίσει τον εαυτό της, δοκιμάζοντας την απαγορευμένη έρευνα, η οποία σύμφωνα με το νόμο της ανταμοιβής ή αντιπεπονθότος, θα προκαλέσει πόνο, διότι η ζωή αρχίζει να είναι πάσχουσα!

Ο πόνος όμως, δεν ευρίσκεται μόνο κατά τη μαθητεία προς την απόκτηση της γνώσεως, αλλά και κατά τη διδασκαλία προς τη μετάδοσή της. Κλασικό παράδειγμα, ο πόνος του Εσταυρωμένου Διδασκάλου Ιησού, στην προσπάθειά του να μεταδώσει, έστω και με αλληγορικό τρόπο το φως των αληθειών στους ανθρώπους.

Η ίδια αυτή μοίρα, περί της σταυρώσεως και της αναστάσεως, περί των παθών και του πόνου, συναντάται και στο μύθο του Προμηθέως, ο οποίος μαρτυρά τον υπέρτατο νόμο της πάσχουσας ζωής!

Ουδείς δύναται να αποφύγει το Κοσμικό Δίκαιο, των αναπόδραστων δυνάμεων, αλλά μέσα απ’ αυτό, θα ανταμειφθεί αντίστοιχα για τις πράξεις του: ή προς την πτώση που περιέχει διαρκή πόνο, ή προς την ανύψωση που περιέχει ολύμπιο στέφανο.

Είναι δε φρόνιμο, να προνοεί κανείς τα αποτελέσματα των πράξεών του, προς αποφυγή της πτώσης και του πόνου, πράγμα που σημαίνει, ότι οφείλει να διδάσκεται και να μελετά τους Κοσμικούς Νόμους, παρά να μαθαίνει μετά τα επώδυνα συμβάντα, όπως ο Επιμηθεύς έναντι του Προμηθέως.

Η Προμηθεϊκή Ιδέα θα πάσχει αιώνια! Οι Προμηθείς, θα σταυρώνονται και θα ξανασταυρώνονται πάνω στον ανθρώπινο Καύκασο!…Γεμάτος πρωτογονική ορμή, ο άνεμος του σκότους, πνέει ενάντια στη φλόγα τους. Το έργο όμως αργά, απόκρυφα, μυστηριακά … Συντελείται!

Το Φως, απορροφάται, μπολιάζει την Ύλη. Ο Σπόρος, φυτεύεται, γονιμοποιείται και ύστερα από αιώνες, από χιλιετηρίδες, όταν πια, οι ίδιοι οι φορείς έχουν απομακρυνθεί από το γήινο προσκήνιο, η τρικυμία των παθών γαληνεύει. Οι αντιθέσεις συμφιλιώνονται! Μέσα από τη συμφιλίωση αυτή, φωτεινό άνθος προβάλλει, η Αρμονία, η Τάξη, η Δίκη…

…και θυμήθηκα τον Καζαντζάκη να λέει:
« Ω! Ψυχή μου! Τον Προμηθέα ένας μπορεί να τον σώσει. Ο Προμηθέας!»

πηγη